چرا بعضی‌ها دروغ میگن؟

یکی از انواع بدرفتاری کلامی که می‌تواند زندگی زناشویی را تهدید کند، رفتار دروغ‌گویی است. دروغ، عملی غیر اخلاقی است که زشتی آن در نگاه اول روشن است.

به گزارش روابط عمومی موسسه آموزش شهر، یکی از انواع بدرفتاری کلامی که می‌تواند زندگی زناشویی را تهدید کند، رفتار دروغ‌گویی است. دروغ،عملی غیر اخلاقی است که زشتی آن در نگاه اول روشن است. در مقابل، راست‌گویی به دلیل آثار مثبتی که در تمام جنبه‌های زندگی فرد دارد، مورد حمایت تمام فرهنگ‌های غربی و شرقی و به خصوص فرهنگ اسلامی قرار دارد.

دروغ، نوعی فریب و به معنای «خبر مخالف با واقع » است. برای دروغ دانستن یک خبر، چهار شرط لازم است. هنگامی می‌توان یک خبر را دروغ دانست که دارای هر چهار شرط ذیل باشد:

فرد، خبر غیر واقعی را از طریق گفتن، نوشتن، اشاره کردن، نشان دادن، به کار بردن حالتی خاص و یا مواردی از این قبیل انتقال دهد (شرط بیان خبر). فرد، خودش بداند خبری که انتقال می‌دهد واقعیت ندارد (شرط خلاف واقع بودن خبر). فرد، این نیت را داشته باشد که این خبر را به شخص دیگری انتقال دهد (شرط تخاطب). فرد، این قصد را داشته باشد که طرف مقابل گمان کند این خبر حقیقت دارد (شرط قصد فریب داشتن).

اقسام دروغ

از نظر دانشمندان علم اخلاق، دروغ، فقط از طریق گفتار مطرح نمی‌شود بلکه می‌تواند از طریق نیت،عمل و… مطرح شود. در واقع، دروغ بر شش قسم، قابل طبقه‌بندی است.

گاهی فرد، سخنِ دروغ می‌گوید (دروغ در گفتار)، گاهی فرد، نیّت دروغی دارد (دروغ در نیت). مثل کار فردی که رفتارش را نه به نیت خدایی، بلکه به خاطر نفعی که از آن می‌برد، انجام می‌دهد. گاهی انسان تصمیم به انجام عمل پسندیده‌ای می‌گیرد اما در انجام آن سستی می‌کند (دروغ در تصمیم). مثل فردی که به همسرش قول می‌دهد کاری را انجام دهد اما در انجام آن سستی می‌کند. گاهی وقتی شرایط برای انجام عملی مهیا نیست، فرد تصمیم به انجام آن عمل می‌گیرد و عزمش را جزم می‌کند ولی وقتی شرایط فراهم شد، تصمیم‌هایش را نادیده می‌گیرد (دروغ در وفا به تصمیم) مثل فردی که به همسرش می‌گوید وقتی پولدار شدم برایت فلان لوازم منزل را می‌گیرم و به واقع، قصد چنین کاری را نیز دارد، ولی وقتی پولدار شد، به گفت هاش عمل نمی‌کند و آن را زیر پا می‌گذارد. گاهی فرد، حالتی را به خود می‌گیرد که نشان دهنده صفتی خاص در او است؛ در حالی که او چنین صفتی ندارد (دروغ در عمل). مثل فردی که خود را صبور و بردبار نشان می‌دهد اما در واقع چنین ویژگی‌ای در او وجود ندارد. گاهی فرد تصور می‌کند که به مراتب الهی از جمله ایمان، تقوا، تسلیم، خوف و رجاء و… رسیده است، در حالی که هنوز به چنین مراتبی نرسیده است (دروغ در مقامات دین).

موارد متفاوت از دروغ

مواردی وجود دارد که برخی از ویژگی‌های دروغ را دارند، اما در واقع، دروغ محسوب نمی‌شوند. در اینجا به چند مورد از موارد متفاوت از دروغ اشاره می‌شود

ندانسته دروغ گفتن

همان‌گونه که پیش از این مطرح شد، اگر فردی خبری نادرست را به گمان اینکه درست است به فرد دیگری انتقال دهد، چون قصد فریب طرف مقابل را نداشته است، نمی‌توان گفته او را دروغ دانست.

درو غ گفتن به قصد شوخی

اگر فردی برای شوخی و خنداندن دیگران، خبر نادرستی را انتقال دهد ولی قصد فریب طرف مقابل را نداشته باشد، به شرطی که مخاطب نیز متوجه شود که مطلب فقط جهت شوخی و خنداندن بوده است، نمی‌توان این گفته را دروغ دانست، هرچند توصیه شده است از انجام این کار نیز خودداری شود.

مبالغه کردن

اگر فردی برای بیان کاری که چندین‌بار تکرار شده است، از اعداد ده، صد، یا هزار بار استفاده کند،به‌عنوان مثال بگوید: «من صد بار این کار را انجام دادم ». در صورتی که شنونده بداند که این اعداد و ارقام و تشبیه‌ها واقعی نیستند، این گفته، مبالغه بوده و دروغ به حساب نمی‌آید. البته فراموش نشود که سرزنش و ستایش بی‌جا از شخصی که مستحق آن نیست، بحثی جدا بوده و در زمره مبالغه قرار نمی‌گیرد.

وارد مجاز دروغ

علاوه بر مواردی که مطرح شد، به مواردی نیز می‌توان اشاره کرد که دروغ گفتن مجاز است. در ادامه به چند مورد اشاره می‌شود؛

دروغ در شرایط ناچاری و ضرورت

دروغ در شرایط ناچاری و ضرورت، از موارد مجاز دروغ است. یعنی فرد در شرایط اضطراری می‌تواند به دروغ متوسل شود. در شرایط اضطراری، زمانی که لزوم دروغ گفتن برطرف شد، دروغ گفتن دیگر جایز نیست. این‌گونه هم نیست که شخص هر قدر دلش خواست دروغ بگوید، بلکه، تنها، باید هنگام ضرورت باشد و به بهانه هر ضرری نیز نمی‌توان دروغ گفت.

دروغ برای آشتی دادن افراد

درو غ گفتن برای آشتی دادن افراد و ایجاد صلح میان آ نها، از دیگر موارد مجاز دروغ است.

نکوهش دروغ، در آموزه‌های اسلامیهمان‌گونه که دروغ‌گفتن از لحاظ عقلی قابل قبول نیست، در دستورهای شرعی و فقهی نیز مورد سرزنش قرار گرفته است. بیشتر فقیهان، دروغ را حرام می‌دانند اما تمام اقسام دروغ را جزوگناهان کبیره به شمار نمی‌آورند. فقیهان، برخی از اقسام دروغ، مثل دروغ بستن بر خدا و پیامبرصلی ا لله علیه وآله و سلم) و امامان معصوم (علیه مالسلا)(، گواهی و شهادت دروغ دادن، سوگند دروغ و نیز تهمت را از گناهان کبیره می‌دانند.

آیا گفتن هر سخن راستی، درست است؟

درست است که راست‌گویی عمل پسندید های است اما بنا به عقیده روا نشناسان و همچنین فقیهان، انسان موظف نیست هر مطلب راستی را بگوید. بنابراین منظور از گفتن حقیقت این نیست که خودمان یا دیگران را به طور کامل فاش کنیم یا هدف این نیست که تمام احساساتمان را مطرح کنیم، بلکه هر سخنی باید به‌اندازه و به‌جا گفته شود. بیان تمام احساسات و بیان سخنانِ غیرضروری و بیجا، هرقدر که راست و واقعی باشند، ممکن است مشکلاتی به بار آورند و حتی بعدها فرد را مجبور به دروغ گفتن کنند.